Zioła są roślinami znanymi z wszelakich zastosowań. Są nie tylko sposobem na wzbogacenie smaku przygotowywanych potraw, ale także wsparciem zdrowotnym. Ponadto mogą działać kojąco na zmysły, a także cieszyć osoby przebywające w ogrodzie intensywnymi aromatami. Stworzenie takiego ogródka ziołowego nie jest skomplikowane, ani wymagające. Można zdecydować się na jego wersję w gruncie, w donicach, czy skrzyniach. Dowiedz się, jak zaplanować funkcjonalny, przyjazny i piękny ogród ziołowy w swoim ogrodzie!
Dlaczego warto założyć ogródek ziołowy?
Zacznijmy od zalet i korzyści. Ogród ziołowy to zapewnienie sobie dostępu do zawsze świeżych i aromatycznych ziół. To także pełnowartościowe rośliny, o zróżnicowanych właściwościach, które stosowane rozsądnie i w przemyślany sposób wzbogaca kulinarne przepisy i pomogą w różnych dolegliwościach.
Właściwości zdrowotne
Wiele ziół stanowi naturalne, podręczne źródło witamin, olejków eterycznych, czy przeciwutleniaczy. Mowa tutaj chociażby o mięcie (o właściwościach rozkurczowych), melisie (o działaniu łagodzącym i uspokajającym), oregano i tymianku (o właściwościach przeciwzapalnych i antybakteryjnych).
Aromaterapia
Warto także wspomnieć o naturalnej aromaterapii, którą cieszyć się mogą osoby uprawiające w ogrodzie rozmaryn, miętę, lawendę, czy szałwię. Pomagają one w umysłowym odprężeniu, uspokojeniu, działają relaksująco i mogą poprawiać koncentrację.
Miododajne rośliny
Ogród ziołowy to także idealne rozwiązanie wszędzie tam, gdzie znajdują się pszczoły. Dzięki ziołom można również zachęcić do pobytu w ogrodzie motyle. Do roślin miododajnych zaliczają się koper, tymianek, szałwia, facelia i lebiodka.
Dekoracyjność i estetyka
Bioróżnorodność ziół sprawia, że można je ze sobą łączyć, tworząc tym samym ciekawe kompozycje w gruncie, doniczkach lub skrzyniach. Wiele z nich jest roślinami ozdobnymi, niedocenianymi, mało popularnymi, co zdecydowanie należy zmienić! Można z nich z powodzeniem korzystać przy komponowaniu bukietów o rustykalnym, wiejskim charakterze.
Niskie wymagania glebowe
Ogród ziołowy sam w sobie jest nie tylko piękny, ale i nie jest bardzo wymagający. Nie wymaga żyznej gleby, można go zakładać w nasłonecznionych częściach ogrodu.
Zakładanie ogrodu ziołowego nie jest trudne, a więc i daje ogromną satysfakcję. Służy relaksacji, edukacji, a także nadaje się idealnie do uprawy dla początkujących, zabieganych, czy starszych osób.
Gdzie założyć ogródek ziołowy?
Miejscem na ogród ziołowy może być zarówno ogród przydomowy, jak i taras, czy balkon. Należy jednak zwrócić uwagę na pewne na warunki klimatyczne konkretnego stanowiska, aby zapewnić ziołom jak najlepsze warunki do wzrostu.
Stanowisko słoneczne lub półcień
Najbardziej popularne zioła, do jakich zalicza się tymianek, rozmaryn, oregano, czy bazylia, idealnie nadają się do sadzenia w słonecznym miejscu. Aby mógł ulatniać się z nich intensywny aromat, a rośliny rozrastały się w zwartym pokroju, potrzebne jest minimum kilkugodzinne nasłonecznienie każdego dnia. Zbyt małe nasłonecznienie spowoduje, że roślina będzie zawierać mniej olejków eterycznych.
Jeżeli w ogrodzie ciężko o takie stanowisko, alternatywą może być półcień. Będą w nim rosnąć mięta, szczypiorek, czy pietruszka.
Stanowisko osłonięte przed wiatrem i deszczem
Przy wyborze stanowiska warto także rozważyć wybór miejsca osłoniętego lub zadbać o dodatkową osłonę. Wiatr może bowiem wysuszać liście, utrudniać wzrost delikatniejszych gatunków, czy łamać łodygi.
Rośliny te mogą trudniej znosić także częste opady deszczu, a przede wszystkim stanowiska podmokłe, ze stojącą wodą. To przyspiesza gnicie korzeni i może negatywnie odbić się na rozroście ziół.
Podłoże do uprawy ziół w ogrodzie
Chcąc sadzić zioła w donicach lub skrzyniach, warto sięgnąć po gotowe mieszanki do ich uprawy. Jeśli natomiast planuje się sadzenie ziół do gruntu, dobrze będzie wybrać stanowisko z glebą lekką, przepuszczalną, z dodatkiem perlitu lub piasku.
Jakie zioła wybrać do ogrodu?
Przy wyborze roślin do zielnika warto pamiętać o wymaganiach siedliskowych, sile wzrostu, odporności na przesuszenie, walorach użytkowych estetycznych poszczególnych gatunków. W jakie zioła warto zainwestować?
Zioła jednoroczne
Te rośliny rozwijają się szybko, ponieważ na pełny cykl życia mają jeden sezon wegetacyjny. Należą do nich:
- bazylia (wymaga regularnego podlewania i słońca; można pokusić się o dowolną odmianę smakową, jak bazylia cytrynowa, czy cynamonowa),
- koper ogrodowy (pięknie się prezentuje i szybko rośnie),
- kolendra (doceniana jest za swój aromat; wymaga słonecznego stanowiska),
- małolepik (często dodawany do dań i sałatek).
Zioła dwuletnie
Ziołą dwuletnie w pierwszym roku zawiązują liście, a w drugim roku kwitną i wydają nasiona. Należą do nich:
- pietruszka naciowa,
- arcydzięgiel litwor (ceniony za aromat).
Zioła wieloletnie
Te zioła będą przez lata zdobić ogrody, ponieważ dobrze radzą sobie z mrozem i suszą. Wśród nich znajduje się:
- mięta (można ją sadzić w pojemnikach),
- tymianek (aromatyczny, idealnie nadaje się do ogrodów skalnych),
- szałwia lekarska (świetny akcent dekoracyjny, o właściwościach przeciwzapalnych i bakteriobójczych),
- rozmaryn (najlepiej sadzić go w donicach, ponieważ preferuje ciepłe stanowiska),
- lebiodka pospolita (wyróżnia ją intensywny aromat),
- melisa lekarska (o działaniu uspokajającym, preferuje półcień),
- lubczyk ogrodowy (ma selerowy smak i zapach, może dorastać nawet do 1,5-2 m wysokości).
Zioła ozdobne i miododajne
Wśród tych ziół znajdują się okazy cenione za efektowne liście i kwiaty. Są to:
- lawenda (o pięknym zapachu, idealna do bukietów, uwielbiana przez zapylacze),
- cząber ogrodowy (charakteryzuje go ostry zapach; najlepszy na niskich rabatach).
Zioła do donic i uprawy domowej
Wiele ziół może nie sprawdzać się na rozsadach ogrodowych, preferując uprawę w donicach. Wymagają one ciepłego stanowiska i nie poradzą sobie zimą w gruncie. Będzie to:
- bazylia,
- kolendra,
- mięta,
- oregano,
- szczypiorek,
- rozmaryn.
- koper,
- pietruszka naciowa.
Projektowanie ogródka ziołowego
Przy projektowaniu ogródka ziołowego warto zwracać uwagę nie tylko na jego praktyczne zastosowanie, ale także na jego estetykę. Odpowiednio rozplanowana przestrzeń to łatwiejsza pielęgnacja, prostsze zbiory i przemyślana estetyka ogrodu. O czym pamiętać przy projektowaniu ogrodu ziołowego?
Styl, funkcjonalność i przeznaczenie ogrodu ziołowego
W zależności od osobistych preferencji i otoczenia na posesji można zaprojektować ogród ziołowy wedle swoich upodobań i potrzeb. Najczęściej spotykane rozwiązania to:
- tradycyjny ogródek użytkowy — proste grządki, rabaty, zastosowanie skrzyni na podwyższeniu; w takim ogrodzie liczy się praktyczność i dostępność do ziół;
- ogród dekoracyjno-ziołowy — stworzenie kompozycji z ziół i kwiatów ozdobnych skupiając się np. na ich kolorystyce;
- ziołowy ogród geometryczny — inspirowany ogrodami kwaterowymi spotykanymi przy klasztorach;
- ogród wertykalny — uprawa ziół na małych balkonach, tarasach, w skrzyniach lub donicach.
Strefowanie przestrzeni ziołowego ogrodu
Przy projektowaniu ogrodu ziołowego należy także zadbać o jego ergonomię, aby jego pielęgnacja nie była dodatkowym utrudnieniem.
Rośliny w ogrodzie można w tym celu rozmieścić pod kątem wymagań siedliskowych. Oznacza to podział gatunków na np. światłolubne i cieniolubne oraz ich posadzenie w warunkach adekwatnych do potrzeb.
Można także grupować zioła pod kątem ich potrzeb glebowych i wodnych. Przykładowo zioła śródziemnomorskie należy sadzić na przepuszczalnym podłożu, a miętę, czy pietruszkę na stanowisku, które będzie częściej podlewane.
Przy sadzeniu ziół należy zachować odpowiednie odstępy, aby w ten sposób zmniejszyć prawdopodobieństwo rozwoju chorób, zapewnić roślinom odpowiednią cyrkulację powietrza i tym samym ułatwić sobie pielęgnację ogrodu.
Podczas projektowania należy uwzględnić w planie przestrzeń na ścieżki i punkty dostępu, aby ułatwić sobie zbiór i pielęgnację ziół bez konieczności udeptywania gleby.
Stworzenie kompozycji roślinnych
Przy projektowaniu ogrodu ziołowego dobrze jest uwzględnić ich pokrój, barwę liści, wysokość, jeśli liczy się dla ciebie estetyka tego miejsca.
Do niskich roślin zalicza się tymianek, bazylię, czy cząber, które świetnie nadają się na obrzeża w ogrodzie.
Średniej wysokości oregano, pietruszka, mięta oraz szałwia najlepiej prezentują się na centralnej części rabaty.
Natomiast wysokie i cechujące się silnym wzrostem lubczyk lub koper najlepiej potraktować jako tło ogrodu na rabatach.
Uwzględnienie roślin w pojemnikach i elementów mobilnych
W projekcie można również zaprojektować przestrzeń na donice gliniane, ceramiczne, drewniane, skrzynie piętrowe lub spiralne, czy stojaki i kwietniki. Wiele z nich pozwala na mobilność takich rozwiązań. To opcja dla ziół, które latem można trzymać w ogrodzie, jednak na okres jesienno-zimowy należy je schować przed przymrozkami. Po przezimowaniu można je znowu wystawić na wiosnę i nie trzeba rozpoczynać ich wysiewu od nowa.
Łączenie ziół z innymi roślinami w ogrodzie
Nic nie stoi na przeszkodzie, aby zioła połączyć w ogrodzie z innymi roślinami.
Można pokusić się o posadzenie bazylii przy pomidorach lub szałwii przy kapuście, co odstrasza szkodniki.
Przy kwiatach ozdobnych dobrze wyglądają lawenda, hyzop, czy lebiodka, która są atrakcyjne dla zapylaczy.
Należy wymienić także zastosowanie ziół w ogrodach terapeutycznych i sensorycznych, które pobudzają zmysły, uspokajają i relaksują.
Przygotowanie stanowiska
Oprócz wyboru odpowiedniego stanowiska, zapewnienia optymalnej ilości słońca czy cienia, a także osłony przed powiewami wiatru należy także pamiętać o odpowiednim odchwaszczeniu gleby i przygotowaniu jej przed siewem albo sadzeniem.
W pierwszej kolejności należy usunąć chwasty trwałe lub ekspansywne — mechanicznie lub metodą ściółkowania.
Następnie glebę pozostawia się na 1-2 tygodnie po przekopaniu, co umożliwia jej osadzenie. To sprzyja wysiewowi nasion i ich lepszemu wzrostowi.
Kolejny krok to nawożenie gleby, jednak niezbyt intensywne. Nie powinno się stosować nawozów typowo azotowych, ponieważ azot jest w dużej ilości szkodliwy dla ziół i osłabia strukturę roślin.
Sposoby sadzenia ziół
Miłośnicy uprawiania ziół w ogrodzie mogą zdecydować się zarówno na gotowe sadzonki, jak i nasiona. Trzecią metodą jest podział starszych roślin, jeśli ma się je już w zanadrzu. Wybór metody zależy od pory roku, gatunku roślin i poziomu ich wzrostu.
Pierwszą metodą jest uprawa z nasion. Wiąże się ona z niskim kosztem i możliwością uzyskania większej liczby roślin. Kontroluje się przy tym wysiew konkretnej odmiany i decyduje o terminie wysiewu.
Drugi sposób to zastosowanie gotowych sadzonek, co daje szybsze efekty, wcześniejsze zbiory i większą szansę na sukcesywną uprawę.
Trzecia opcja to podział kęp, co sprawdza się przy bylinach. To najprostsza forma rozmnażania ziół wieloletnich. Podziałów kęp dokonuje się wczesną wiosną lub jesienią.
Ostatnim rozwiązaniem jest rozmnażanie ziół półzdrewniałych przez sadzonki pędowe.
Pielęgnacja ogródka ziołowego
Przy pielęgnowaniu ogródka ziołowego istotne jest przede wszystkim regularne dbanie o rośliny zgodnie z ich potrzebami.
Pierwszą z nich jest podlewanie. Zioła sadzone do gruntu należy podlewać umiarkowanie, ale regularnie. Zioła w donicach i skrzyniach będą wymagać częstszego podlewania, ale z unikaniem zastojów wody. Najbardziej na przelanie wrażliwe są zioła śródziemnomorskie (lawenda, rozmaryn, tymianek), a wilgotne podłoże bardziej odpowiada melisie, pietruszce oraz mięcie.
Do nawożenia najlepiej stosować kompost, naturalne nawozy płynne, takie jak biohumus lub gnojówka z pokrzywy.
Warto także pamiętać o regularnym przycinaniu ziół, co stymuluje ich rozwój, zagęszczanie i produkcję nowych pędó
Ważne jest również odchwaszczanie i ściółkowanie. To niezbędny zabieg pielęgnacyjny, który ma znaczenie szczególnie w pierwszej fazie wzrostu roślin.
Istotna jest ponadto ochrona przed szkodnikami i chorobami. Jak wiadomo, zioła wykazują pewnego rodzaju odporność ze względu na obecność olejków eterycznych. Mogą jednak być podatne na choroby grzybowe, mszyce, przędziorki i ataki ślimaków. Aby temu zapobiec, należy pamiętać o unikaniu nadmiaru wilgoci, korzystaniu z naparów czosnkowych, czy pokrzywowych, które odstraszają szkodniki, stosować pułapki, otoczki z trocin, czy stosować uprawę współrzędną. Taka uprawa polega np. na sadzeniu mięty przy warzywach, co pozwala odstraszać szkodniki.
Zbiory, suszenie i przechowywanie ziół
Ogródek ziołowy jest uprawiany w wielu celach — estetycznych, smakowych, aromatycznych, leczniczych. Aby jednak korzystać z bogatych zbiorów, należy uwzględnić kilka aspektów związanych ze zbiorami, suszeniem i przechowywaniem ziół.
Zbiory ziół
Pierwszym z nich jest termin zbiorów. Większość z nich zbiera się tuż przed kwitnieniem, ponieważ właśnie wtedy ilość olejków naturalnych w liściach i pędach jest na najwyższym poziomie. Inaczej jest w przypadku lawendy lub rumianku, ponieważ są to zioła kwitnące i zbiera się ich całe kwiatostany w momencie pełnego rozkwitu.
Jakie są ogólne zasady zbioru?
- zbieraj zioła w suchy, bezdeszczowy dzień, najlepiej rano po obeschnięciu rosy,
- liście ziół zbieraj przed kwitnieniem, ścinając górne partie roślin (mięta, melisa, bazylia),
- zioła kwitnące, a mianowicie ich kwiaty zbieraj w fazie pełnego rozkwitu,
- w przypadku pędów i ziela (np. tymianek, oregano, majeranek), zbieraj całą nadziemną część rośliny, ale nie do samej ziemi,
- korzenie ziół, jak np. kozłek lekarski, zbieraj jesienią w drugim roku uprawy.
Suszenie ziół
Suszenie ziół najlepiej wykonać jak najszybciej po zbiorze, w suchym, zacienionym i przewiewnym miejscu. Temperatura tego miejsca nie powinna przekraczać 34-40 stopni Celsjusza. Wyższa temperatura może prowadzić do zniszczenia związków czynnych i aromatycznych.
Dostępnych jest wiele metod suszenia ziół, takich jak suszenie w pęczkach, na sitach, gazetach, w suszarce do ziół i owoców. Należy unikać suszenia na słońcu, ponieważ może to prowadzić do przyspieszonego rozkładu barwników i olejków eterycznych w ziołach.
Przechowywanie ziół
Przechowywanie ziół powinno odbywać się w nieprzezroczystych, szczelnych pojemnikach — najlepiej szklanych słoikach, metalowych puszkach lub papierowych torebkach. Należy trzymać je z dala od wilgoci, światła i ciepła.
Jak inaczej przechowywać zioła?
Wiele z nich można przechowywać przez mrożenie, konserwowanie w oliwie, tworzenie łatwych w przechowywaniu past i pesto. Utrwalanie aromatów i właściwości może odbywać się także dzięki wykonywaniu octu ziołowego lub ziołowych syropów.
Błędy przy uprawach ziołowych, jakich warto unikać
Mimo iż zioła należą do roślin łatwych w uprawie, popełnianie niektórych błędów może obniżać ich walory smakowe, aromatyczne, utrudniać wzrost sadzonek, czy całkowicie zakończyć się niepowodzeniem upraw.
Sadzenie ziół o różnych wymaganiach w jednym miejscu
Jednym z częstszych błędów jest sadzenie w jednym miejscu ziół, które mają różne wymagania stanowiskowe. Taki przykładowym błędem może być sadzenie mięty i tymianku obok siebie.
Drugim błędem jest zbyt częste podlewanie, co może przyczyniać się do gnicia korzeni i rozwoju chorób grzybowych.
Trzeci błąd to nadmierne nawożenie gleby. Nadmiar azotu przyczynia się do wzrostu masy zielonej roślin, co obniża poziom olejków eterycznych w ziołach i jakość smaku.
Czwarty błąd to brak przycinania ziół. Powoduje to drewnienie łodyg, spadek jakości liści, przyczynia się do szybszego kwitnienia i negatywnie odbija na jakości ziół.
